BİOS NEDİR ?

BIOS kısaltma olarak “Basic Input Output System” yani “Temel Giriş Çıkış Sistemi” anlamına gelen kavramdan oluşur. BIOS bilgisayarlarımızın ilk açıldığı andaki çalışabilme kıvılcımını, ilk ivmeyi barındıran sistem olarak düşünülebilir. BIOS, sistemin ilk açılışını gerçekleştirmek için yeterli olan bilgiyi içerisinde barındırır. Açılış sırasında bu sistem tarafından yapılan ilk iş bilgilerini kontrol etmektir. CMOS belleğinin görevini doğru yapabilmesi için az bir elektrik akımı bile yeterli olduğu için saat pili buna kaynak olmakta yeterlidir. Bu minik akım anakartlar üzerindeki (başka bir sorun olmadığında beş yıl bile dayanabilecek) piller tarafından karşılanır.

BIOS içindeki anakart zarar gördüğünde bilgisayar hiçbir şekilde açılmaz hale gelir. Zaman zaman sıfırlanan tarih ve saat ayarından şikayet etmemiz de yine aynı yerden kaynaklanmaktadır; sebep anakart üzerindeki bu minik pilin zayıflaması olabilir. Veyahut tamamen bitmiştir.

BIOS Görevleri ve Önemi Nelerdir?

BIOS zaman zaman güncellenebilir ancak bu da oldukça risklidir. Çünkü bu esnada yeni işlemcileri tanır hale getirmek istediğimiz sistem, ya elektrik kesintisi gibi bir sebeple ya da yanlış anakart güncellemesi yüklenmesi gibi bir durum sonucunda kullanılmaz hale gelebilir.

Bunları engellemek için kullanılan sistemlere de ikincil BIOS denilmektedir. Ayrıca “Dual BIOS”, “Safe BIOS” ve “Twin BIOS” olmak üzere farklı çeşitleri de sayılabilir. Bu türlere bakarak BIOS çiplerinin gelişimi hakkında ve kullanılabilecekleri avantajlı konumlarla amaçlar hakkında farklılıklar gözlemlenebilir.

Kalıcı bir yazılım olan BIOS bilindiği gibi bilgisayarın açılışında rol oynar, temelde sistemle donanımlarımız arasında bağlantı kurulmasını sağlar. Bu ilişkileri düzenleyen görevi ile BIOS olmazsa olmazdır. İletişim protokollerinin belirleyicisidir; başka bir deyişle bilgisayarımızı açmak için tuşuna bastığımız andan itibaren tüm donanımları sıra ile işlemciye tanıtma görevini gerçekleştirir.

BIOS salt okunur yapıdadır; ROM kalıcı belleği kapsamında olduğu için de eğer güç kesilse bile silinmez. Görevi gereği sabit şekilde açılış yönergelerini depolar.

Teknik Olarak BIOS

Teknik olarak düşününce BIOS nasıl oluşur sorusunun cevabı şöyledir; EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory) yani Elektriksel olarak silinip programlanabilen salt okunur bellek) adıyla anılan hafızaların üstüne, anakartla uyumlu çalışabile çeşitli yazılımların monte edilmesi sonucunda oluşur.

Aslında bu sebeple BIOS boyut olarak çok büyük de değildir. Ancak günümüzde giderek yeni nesil anakartlarda yönetilmesi gereken işlem sayısı çoğalmakta; bu yüzden de daha büyük boyuta sahip BIOS ihtiyacı doğuyor. Alternatif bir yol olaraksa bu tip BIOS için flash bellek eklentisi kullanılabiliyor. Burada yine beklenen en büyük özellik elektriksel sinyallerle hafızada değişiklik yapmakta kullanılabilmesi.

BIOS Menüleri

BIOS özel müdahale dışında, kendi içinde yer alan bilgilerin silinemeyeceği bir yapıya sahip olduğundan menü seçenekleri dahil herhangi bir silinmeye olanak sağlamaz. Örneğin, BIOS menüsü açılınca karşınıza gelecek olan seçenekli tüm menü veya yazıları sabittir. Bunun sebebi de menünün içeriğinin de ROM (Read Only Memory) yani salt okunur bellekte saklanması olarak karşımıza çıkar. Bunlar her zaman sabittir ve silinemez ancak diğer yandan da menü ile içindeki ayar olanakları bize BIOS üzerindeki farklı bir bölge ya da kısmı etkileme şansı tanır. Buna göre de seçili alanda değişiklik yapılabilmesi mümkün kılınır.

BIOS koruyucu pilinin çıkarılması sonucunda fabrika çıkış ayarlarına döndürülebilir. Yani BIOS bilgileri “reset” işlemi gerçekleştirmiş olacak. Bir anlamda da kalıcı bölge (ROM haricindeki veriler) düzenlenerek otomatik olarak da fabrika çıkış ayarlarına döndürülecek.

BIOS Setup ve POST Ekranı

POST “Power On Self Test” kavramının kısaltması olarak karşımıza çıkar. Her bir bilgisayarın kullandığı işletim sisteminin ilk etapta  yüklenmesinden hemen önce gerçekleştirdiği standart bir dizi işleme bu ad veriliyor. Siz de bilgisayarınızın güç düğmesine basıldıktan sonra bu ekran BIOS aslında bilgisayarı sınarken karşımıza her zaman gelir. Bu ekran tam olarak POST ekranı denilen kısımdır.

Peki burada neler bulunur? POST ekranında kullanılmakta olan işlemci hızından, bilgisayara ait bellek miktarına kadar pek çok temel bilgi yer alır. Bir de veri saklama cihazları gibi geniş donanım bilgileri bu ilk ekranda karşımıza gelir. Bilgisayarın açılışı esnasında, ekranın altında ekranda gördüğümüz standart yazı olan “Press DEL to Enter Setup” yani “Setup” Ekranına Girmek İçin DEL Tuşuna Basınız açıklaması da burada karşımıza çıkar.

Bu ifadede kastedilen POST ekranı ardından gelen Setup ekranı aracılığıyla istersek BIOS üzerindeki ayarları değiştirebiliriz. Eski sabit bilgisayarlarımızı hatırlayacak olursak POST işlemi sırasında bir hata bulunmadığı durumlarda bir bip sesinin ardından işletim sistemi yavaş yavaş yüklenmeye başlardı. Bu aşamada makine BIOS, POST ve her ikisi ile ilişkili işlemleri bitirmiş olurdu. Bir sonraki aşamada ise bilgisayarın denetimi asıl işletim sistemine devrediliyordu.

Halen temel işleyiş aynı şekilde ilerlemektedir. Her gün bilgisayarımızın açma tuşuna bastığımızda enerjiyle ilk buluşan BIOS  uyanıp, bir anda başlangıç ve denetim için gereken tüm işlemleri yönlendirip yazılımların bulunduğu bellek modülü olarak derhal harekete geçiyor.